Zelfbewustzijn wordt over het algemeen beschouwd als een eigenschap die wordt aangetroffen bij zeer intelligente dieren, zoals chimpansees, orang-oetans, gorilla’s en zelfs sommige mensen. Als je geïnteresseerd bent in hoe slim je hond is , is het de moeite waard om te vragen of honden ook zelfbewust kunnen zijn.
Het antwoord is, zoals bij zoveel andere dingen, ingewikkeld. Het korte antwoord is waarschijnlijk – maar het hangt allemaal af van hoe je het definieert.
Wat is zelfbewustzijn en waarom is het belangrijk?
Zelfbewustzijn, in zijn meest basale vorm, is de herkenning van jezelf als een individu dat losstaat van zijn omgeving. Het kan lichamelijk bewustzijn omvatten, dat wil zeggen begrijpen waar je verschillende delen in de ruimte zijn, evenals introspectie, wat in staat is je eigen gedachten en emoties te begrijpen. Zelfbewustzijn is beschreven als “misschien wel de meest fundamentele kwestie in de psychologie, zowel vanuit een ontwikkelings- als vanuit een evolutionair perspectief.” Op het hoogste niveau is het potentieel het enige dat de mens van het dier scheidt, dus het is de moeite waard om te kijken of dieren het ook kunnen ervaren.
Ook in coöperatieve vennootschappen is het een belangrijk kenmerk. Als een individu zichzelf kan herkennen als een individu met een gedefinieerde rol, kan hij zich gedragen op een manier die zowel zijn eigen belang als dat van de samenleving als geheel bevordert. Je kunt dat vergelijken met solitaire dieren, zoals haaien, die alleen voor hun eigen overleving zorgen, of je kunt het vergelijken met hiërarchische insecten zoals mieren, die om de kolonie als geheel geven en geen oog hebben voor hun eigen leven. Uit deze voorbeelden blijkt duidelijk dat zelfbewustzijn de basis kan vormen voor emoties op een hoger niveau, zoals empathie, jaloezie en zelfs liefde.
Hoe testen we zelfbewustzijn bij honden?
De bekendste zelfbewustzijnstest is de spiegeltest, die in de jaren zeventig werd ontwikkeld door een evolutionair bioloog genaamd Gordon Gallup. Zijn idee was om chimpansees hun eigen spiegelbeeld in de spiegel te laten zien om te zien of ze het herkenden als een afbeelding van zichzelf of dat ze dachten dat ze een heel andere chimpansee voorgeschoteld kregen.
De chimpansees gebruikten de spiegel snel voor verzorging of andere zelf reflecterende taken (inclusief natuurlijk het onderzoeken van hun eigen geslachtsdelen). Om te testen of ze zich er echt van bewust waren dat dit een weerspiegeling was, voegde Gallup rode kleurstof toe aan hun wenkbrauwen; toen ze terugkeerden naar de spiegel, raakten de apen met hun vingers de verf op hun gezicht aan, wat aantoonde dat ze een zekere mate van zelfbewustzijn hadden.
Dus, hoe presteren honden op de spiegeltest? Vreselijk , zo blijkt. Een hond zal zijn spiegelbeeld over het algemeen behandelen als een compleet andere hond, en ze kunnen reageren met angst, nieuwsgierigheid of agressie.
Voordat u echter aanneemt dat dit betekent dat pups niet zelfbewust zijn, is het belangrijk om een fundamenteel falen te realiseren bij het gebruik van de spiegeltest op honden: het stelt hen niet in staat te vertrouwen op hun reukvermogen, wat hun primaire middel om met de wereld om te gaan.
De Snuffeltest
De beperkingen van de spiegeltest erkennend, experimenteerde een hondenkennisexpert genaamd Alexandra Horowitz met een hondvriendelijkere versie: de snuffeltest. Gebaseerd op ideeën die voor het eerst werden geformuleerd door Dr. Roberto Cazzolla Gatti, presenteerde Horowitz haar proefpersonen vier verschillende geuren: hun eigen urine, de urine van een andere hond, hun eigen urine en een additief, en alleen het additief.
Het idee was dat een hond niet veel tijd zal besteden aan het onderzoeken van zijn urine, omdat hij er al bekend mee is. De test van Horowitz was een doorslaand succes . De honden negeerden hun plas snel, maar besteedden behoorlijk wat tijd aan het onderzoeken van de andere geuren.
De lichaamsbewustzijnstest
In een andere reeks tests liet een professor ethologie aan de Eötvös Loránd University, genaamd Péter Pongrácz, honden hun baasjes een reeks speelgoed aanbieden dat op een mat lag. Er was echter een addertje onder het gras: het speelgoed was aan de mat bevestigd, dus de honden zouden de taak niet kunnen voltooien zolang ze op de mat zelf stonden. Zouden ze erkennen dat hun eigen lichaam een obstakel was, of zou de test hen in verwarring brengen? Het bleek dat de honden het probleem snel doorhadden en demonstreerden dat ze het verband tussen hun eigen lichaam en de wereld om hen heen konden begrijpen, een belangrijk teken van zelfbewustzijn.
Conclusie betekent dit dat honden zelfbewust zijn?
Gegeven het feit dat honden één belangrijke test van zelfbewustzijn niet hebben doorstaan, maar twee andere hebben doorstaan, is het dan eerlijk om ze zelfbewust te noemen? Het korte antwoord is: we weten het gewoon niet. Geen van de tests die honden tot nu toe hebben doorstaan, kan echt worden beschouwd als bewijs dat onze hondenvrienden zelfbewust zijn, hoewel ze wel sterk bewijs vormen voor die mogelijkheid.
Evenzo is het niet slagen voor de spiegeltest slechts een bewijs dat honden misschien geen zelfbewustzijn hebben, geen bewijs dat ze dat wel doen. Het is ook de moeite waard om je af te vragen hoeveel waarde die test eigenlijk heeft, aangezien sommige vissen deze kunnen doorstaan. Uiteindelijk is de vraag of honden zelfbewust zijn minder belangrijk dan nadenken over wat er echt toe doet: hoe geweldig ze zijn en hoeveel we van ze houden, ongeacht hun cognitieve capaciteit.
